اولش فکر می‌کردیم دردسر فقط تعطیل شدن مدارس، خانه‌نشینی بچه‌ها، نشستن پای کلاس‌های مجازی و احیانا بازیگوشی و افت تحصیلی است ولی زمان نشان داد تا کرونا هست، چالش هم هست، آن‌هم نه‌فقط چالش‌های مربوط به ویروس که رنگ‌به‌رنگ دلواپسی که دائم نو می‌شود و زاییده وضع موجود است. مدتی است این گوشی‌های همراه هوشمند، همین‌ها که چند میلیون دانش‌آموز ایرانی خوابش را می‌بینند، همین گوشی‌ها که اگر نباشند نمی‌شود مجازی درس خواند، شده‌اند محل جولان یک موجود زشت و ترسناک به نام مومو که در شبکه‌های اجتماعی می‌چرخد و دنبال شکار از میان دانش‌آموزان است. مومو یک هیولای واقعی است، صورتش لاغر و استخوانی است و چشم‌هایش گرد و قلمبه، دهانش هم شبیه منقار که کسانی که به آن جان بخشیده‌اند، زیر این چشم‌های هول‌انگیز و دورتادور این لب منقاری را خطوطی کبود کشیده‌اند تا با دیدن مومو، مو بر اندام سیخ شود. می‌گویند مومو ساخته‌وپرداخته ذهن یک مجسمه‌ساز ژاپنی است برای حضور در نمایشگاه وحشت چهار سال قبل جهان که عده‌ای حالا با الهام از آن و کمی دستکاری، مومویی ساخته‌اند که با زبان فارسی افتاده‌است به جان اعصاب و روان دانش‌آموزان ایرانی. مومو نمونه‌ای از گروتسک است که درعالم هنر سبکی است برای خود که گوژپشت نوتردام و هیولای فرانکنشتاین و شخصیت‌های سفرهای گالیور و آلیس در سرزمین عجایب نیز محصول آن است. گروتسک قادر است چیزهای عجیب‌وغریب، غیرواقعی، خنده‌دار و البته ترسناک و زشت خلق کند، همان‌گونه که مومو هست. مومو یک مزاحم فضای مجازی است که این روزها پاتوقش در اپلیکیشن واتس‌اپ است، جایی نزدیک به میلیون‌ها دانش‌آموز کشورمان که از ترس کرونا پناه برده‌اند به خانه‌ها و کلاس‌های مجازی واتس‌اپی، درحالی‌که مومو ممکن است هرلحظه از راه برسد و برایشان چالش‌های ترسناک راه بیندازد یا حتی جانشان را بخواهد.
نقشه مومو
عکس مومو به‌تنهایی هول‌انگیز است چه رسد به این‌که درگوشی‌های تلفن همراه جان بگیرد و به حرف بیاید و وقت و بی‌وقت دستورهایی ترسناک صادر کند. مومو روزهاست در کشورما، درست در لحظات تنهایی بچه‌ها در اینترنت و فضای مجازی مشغول این کارهاست و چالشی به نام خودکشی را رهبری می‌کند.
مومو یک اکانت در اپلیکیشن واتس‌اپ است که ناگهان به فهرست اکانت‌های افراد وارد می‌شود.
طعمه او اغلب دانش‌آموزانند که اول با روی خوش و سپس با ترسناک‌ترین پیام‌ها با آنها ارتباط می‌گیرد. مومو ابتدا از بچه‌ها می‌خواهد با او بازی کنند و برای شروع بازی به او یک پیام بدهند. این پیام آغاز یک مسیر تلخ و ترسناک است. این موجود زشت حرف از مرگ و خودکشی و کارهای غیرمعمول می‌زند و کسی که پابه‌پایش پیش برود، بعید نیست دست به انتحار بزند.
خطر این اکانت ناخوانده به حدی است که پلیس فتای استان خوزستان به‌عنوان یکی از نقاط کشور که مومو در آن گردوخاک کرده و موجی از وحشت آفریده، آن را چالشی خطرآفرین توصیف کرده و نسبت به پیامدهای همراهی با آن هشدار داده‌است.
خوزستان جایی است که گفته می‌شود چالش مومو در آن‌یک قربانی نیز گرفته و دانش‌آموزی11 ساله پس از ورود به این چالش از شدت اضطراب دچار ایست قلبی شده و جان‌باخته. گرچه جانشین فرماندهی نیروی انتظامی شهرستان اهواز می‌گوید تاکنون شکایتی در مورد فوت به علت چالش مومو به پلیس نرسیده و خانواده‌ای نیز با سامانه110 تماس نگرفته ولی به‌هرحال مردم‌باور کرده‌اند که مومو می‌تواند باعث مرگ شود.
چالش مومو یادآور چالش دلهره‌آور نهنگ آبی است، چالشی که خون می‌خواست و جان می‌طلبید، چالش روزهای بی‌کرونا که برای مدتی موضوع روز دنیا و محور حرف‌های مردم جهان بود. چالش نهنگ آبی فرآیندی طولانی و50مرحله‌ای داشت که نوجوانان را طعمه می‌کرد و از آنها می‌خواست هرروز کاری ترسناک انجام دهند و سپس از خود فیلم و عکس بگیرند و با ارسال آن وارد مرحله بعد شوند،مثلا نیمه‌های شب فیلمی ترسناک ببینند، لب خود را ببرند یا روی دست خود با چاقو بنویسند نهنگ آبی یا در خفن‌ترین مرحله بروند بالای یک بلندی و با پاهای آویزان از خود عکس بگیرند.
این نهنگ وحشی توانست در زمان داغی این چالش در کشور ما دو دختر نوجوان را روی یکی از پل‌های شهر اصفهان ببرد و آنها را وادار به خودکشی کند درحالی‌که داشتند به مرگ می‌خندیدند.
حالا مومو همان دلواپسی‌ها را ایجاد کرده و با شدت بیشتری باعث نگرانی شده،چون به بستر تحصیل دانش‌آموزان هجوم آورده و در لحظاتی که خانواده‌ها گمان می‌کنند بچه‌ها در حال درس خواندن هستند، دارد نقشه مرموزش را اجرا می‌کند.
قربانیان فضای ناامن
مومو حتی اگر تمام و کمال دانش‌آموزی را اغفال نکند و با دستورهای وحشت‌آورش باعث مرگ او نشود، همین‌که پا در زندگی دانش‌آموزان و افراد کم سن و سال می‌گذارد و به‌خصوص این‌که مثل خرمگس معرکه وارد جریان تحصیل بچه‌ها می‌شود، به آنها آسیب می‌زند. کرونا و حرکت بی‌توقفش در کشور ما راهی جز تعطیلی فیزیکی مدارس و پهن شدن بساط تحصیل در خانه‌ها و رونق کلاس‌های آنلاین برای نظام آموزشی باقی نگذاشت که این آغاز بسیاری از چالش‌ها بود.
حالا بچه‌ها حتی در خانواده‌هایی که قوانینی سختگیرانه داشتند و ورود فرزندانشان به فضای مجازی، حتی داشتن گوشی‌های هوشمند شخصی هزار اما و اگر و شرط و شروط داشت، مجبورند به شرایط جدید تن بدهند. اگر تا پیش از این چالش خانواده‌ها، بازیگوشی بچه‌ها در فضای مجازی و وقت گذرانی به اسم درس خواندن بود، بعد از جدی شدن چالش مومو، دغدغه خانواده‌ها این موجود ترسناک و نقشه‌هایی است که در سر دارد.
پیدا شدن سر و کله مومو در نرم‌افزار خارجی واتس‌اپ هم چالش دیگری است چون واتس‌اپ یکی از پرکاربردترین برنامه‌هایی است که اکنون مورد استفاده دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. با این که نباید این‌گونه باشد ولی این نرم افزار به سبب نقاط قوتش رقیب سرسخت شبکه‌شاد است که به سبب نقاط ضعفش چندان مورد علاقه دانش‌آموزان و معلمان نیست.
کارشناسانی که با این دوگانه آسیب‌زا روبه‌رو هستند اکنون در گفت‌وگو با ما آرزو می‌کنند ای‌کاش نرم افزار شاد آنقدر بی‌نقص بود که تحصیل مجازی در ایران در بستر امن آن انجام می‌شد. علیرضا چابکرو، کارشناس فضای مجازی که وضعیت فعلی شاد و تداوم ایراداتش را ناشی از برخی کم‌کاری‌ها و تعلل‌های مدیریتی می‌داند. البته او می‌گوید همین شاد با همه اشکالاتش امن‌تر از بقیه نرم‌افزارهای غیربومی است ولی به هر حال اگر قرار باشد شاد جای سایر برنامه‌های پرکاربرد را بگیرد باید تقویت شود.
او می‌گوید همواره کشور ما درحوزه فضای مجازی با مشکل توسعه زیرساخت‌ها و سرعت اینترنت مواجه بوده که همین موضوع باعث شده تا مسؤولان بر افزایش سرعت و توسعه کمی شبکه تمرکز کنند. ولی اکنون که اقتضای زمانه نشان داده که به اندازه توسعه زیرساخت‌ها به تولید محتوا هم نیاز است، باید در این بخش کارهای جدی انجام شود.
چابکرو می‌افزاید نرم‌افزار شاد چون متعلق به خود ماست نرم‌افزاری خوبی است، چون دیرتر از بقیه کشورها در این حوزه ورود کرده‌ایم شاد تا همین حد هم قابل قبول است؛ ولی این به معنای آن نیست که نباید ایراداتش برطرف شود و شاد نباید دنبال تولید محتوا و کارهای کیفی برود. به اعتقاد این کارشناس، شبکه‌شاد باید دست به کار آموزش معلمان و خانواده‌ها شود و راه تعامل میان دانش‌آموز، خانواده و معلم را باز کند و فرصت حرف زدن و ابراز وجود به آنها بدهد، چون اگر این کار را نکند، مثل این است که همه ما سوار خودروی مدل بالایی شده‌ایم و با سرعت در تونلی تاریک می‌رانیم، بدون این که بدانیم چه چیزی در انتظار ماست.
اشاره این کارشناس در واقع به سواد رسانه‌ای است که خیلی از ما آن را نداریم و هیچ آموزشی نیز درباره‌اش نمی‌بینیم. چابکرو می‌گوید سواد رسانه‌ای باعث می‌شود همه ما درکی واقع‌بینانه از ضریب نفوذ و تاثیرگذاری رسانه‌های نوین داشته باشیم و درصورت بروز مشکلاتی همچون چالش مومو بهترین تصمیم را بگیریم.
خانواده‌ها آموزش بدهند
با این که نقص‌های شبکه‌شاد و کوچ اجباری بسیاری از معلمان و دانش‌آموزان به شبکه‌های اجتماعی رقیب، همه نگاه‌ها را متوجه آموزش و پرورش کرده‌است ولی نگاه سرهنگ رامین پاشایی، معاون اجتماعی پلیس فتای ناجا بیش از هر چیز به خانواده هاست. او می‌داند که شبکه‌اموزشی شاد مشکلات و نقص‌هایی دارد و می‌داند به واسطه شیوع کرونا چاره‌ای به‌جز تدریس مجازی وجود ندارد و در التقاط این دو بحث از گرایش دانش‌آموزان به فضای ناامنی همچون واتس‌اپ نیز گریزی نیست. با این حال او به ما می‌گوید در وضع موجود نیز اگر خانواده‌ها هوشیار باشند شرایط قابل کنترل و مدیریت است.
پاشایی به خانواده‌ها توصیه می‌کند که روی تقویت سوادرسانه‌ای خود و فرزندانشان کار کنند و قدرت تحلیل مسائل را به دست بیاورند. همچنین با آنها در مورد مخاطرات فضای مجازی صحبت کنند و به آنها بیاموزند که در این فضا به هرکسی اعتماد نکنند و به پیام‌هایی که افراد ناشناس ارسال می‌کنند پاسخ ندهند.
معاون اجتماعی پلیس فتای ناجا با این که منتقد وضع موجود است و گله دارد که چرا سطح دسترسی در فضای مجازی کشورمان برای یک کودک دو ساله و یک فرد 80ساله به یک اندازه است، درمورد چالش مومو اما خبرهای خوبی دارد. او به ما گفت مومو آسیب زننده نیست بلکه تهدیدکننده است و چند نفری که این چالش را در شهرهای جنوبی و جنوب‌غربی کشور راه انداختند در استان هرمزگان دستگیر و به مراجع قضایی معرفی شده‌اند.
خانواده، قانون و گوشی هوشمند
آسیه اناری / روان‌شناس کودک و نوجوان
با داغ شدن چالش مومو درکشور و ورود این بحث به محافل مختلف، خیلی‌ها یاد چالش نهنگ آبی را زنده کردند و گفتند چالش مومو چیزی است شبیه همان چالش، عده‌ای هم گفتند مومو یک مزاحم واتس‌اپی است، شبیه آنچه قبلا مزاحم تلفنی خوانده می‌شد. اما باید گفت چالش مومو چیزی فراتر از یک مزاحمت ساده است؛ زیرا به صورت مستقیم سلامت روان افراد را هدف می‌گیرد و می‌تواند خطری برای جسم و جان آنها باشد.
بیماری کرونا و الزام به تعطیلی فیزیکی مدارس باعث شده تا( فارغ از دانش‌آموزانی که به علت محرومیت شدید قادر به استفاده از ابزارهای هوشمند نیستند) خانواده‌هایی که قبلا به هیچ وجه حاضر به حضور فرزندان کم سن و سال خود در فضای مجازی نبودند، اکنون به سبب جبر زمانه با تحصیل مجازی بچه‌ها موافقت کنند. پس حالا که حضور در فضای مجازی و تحصیل آنلاین لازمه شرایط است، نظارت بر رفتار و عملکرد دانش‌آموزان در این فضا نیز لازمه تحصیل در این فضاست. چالش مومو یک روز آمده و مثل بقیه چالش‌های فضای مجازی یک روز هم می‌رود ولی یک نکته مهم را برای همه ما به یادگار می‌گذارد، با این مضمون که برای مقابله با چنین چالش‌هایی راهی به جز آموزش و تقویت رابطه میان اعضای خانواده وجود ندارد. والدین باید در مورد چالش‌های فضای مجازی به بچه‌ها آموزش بدهند و به آنها بیاموزند اکانت‌هایی همچون مومو واقعی نیستند و هر کسی می‌تواند پشت عکس مومو مخفی شود و هر حرفی بزند و هر کاری صورت دهد. در واقع بچه‌ها به‌ویژه در سنین پایین‌تر باید یاد بگیرند و به یقین برسند که مزاحمانی همچون مومو، غریبه‌هایی هستند که نباید به آنها اعتنا شود. والدین حتی می‌توانند برای اثبات این که مومو هر کسی می‌تواند باشد، عکس پروفایل خود را به مومو تغییر دهند و جعل هویت توسط افراد مزاحم را به بچه‌ها آموزش بدهند. پرهیز از ارتباط‌گیری با غریبه‌ها و افرادناشناس درفضای مجازی نیز اصل دومی است که خانواده‌ها باید در مورد آن با بچه‌ها حرف بزنند که متاسفانه این موضوع در لابه‌لای مشغله‌های والدین معمولا فراموش می‌شود. شاید خوب به نظر نرسد ولی کنترل گوشی فرزندان نیز از الزامات است طوری که توصیه می‌شود شرط خرید تلفن‌های همراه برای فرزندان کنترل ارتباطات بچه‌ها باشد. البته منظور از بچه ها، فرزندانی است که سن کمی دارند، بی‌تجربه‌اند و سریع تحت‌تاثیر قرار می‌گیرند. پس این که عده‌ای می‌گویند تلفن همراه مثل مسواک شخصی است، اشتباه است و می‌تواند مخاطرات زیادی برایشان به همراه داشته‌باشند. البته قطعا والدینی می‌توانند به کنترل محتوای تلفن همراه بچه‌ها دست بزنند که خودشان در تلفن‌شان مشغول پنهان کاری نباشند. اگر می‌خواهیم از آسیب‌های ناشی از ورود شتابان دانش‌آموزان به فضای مجازی جلوگیری کنیم، راهی به جز این نداریم. البته این کنترل‌ها به تنهایی کافی نیست چرا که خانواده‌های ما بیش از هر چیز به ترمیم ارتباطات خود نیاز دارند. به گفته پلیس فتا، بعد از چالش مومو برخی خانواده‌ها به جای همراهی با بچه‌ها برای یافتن راه حل، با آنها برخوردهایی کردند که موجب اضطراب بیشتر بچه‌ها شد. این نشان می‌دهد شکاف ارتباطی در خانواده‌های ما در حال عمیق‌تر شدن است. پس اگر می‌خواهیم فرزندان ما از آسیب‌های فضای مجازی در امان باشند و در مواقع ضروری ما را امین خود بدانند، باید برای آنها وقت کیفی بگذاریم به این معنی که زمانی را فقط برای بودن با آنها در نظر بگیریم بدون تذکر و بدون درس اخلاق بلکه فقط برای لذت بردن از با هم بودن.
جام جم
دیدگاه شما