خاک ایران؛ هر کامیون چند دلار؟

امارات؛ بازار اصلی خاک ایران

سازمان حفاظت محیط‌زیست تلاش دارد تا با استفاده از قانون حفاظت از خاک که سال گذشته به تصویب مجلس رسید، مشکل را برطرف کند که البته این قانون هنوز اجرایی نشده است. در این فاصله خاک‌های حاصلخیز کشور اعم از جنگلی و مرتعی، معدنی و کشاورزی به عناوین مختلف سر از بازارهای داخلی و جهانی درآورده و تبدیل به محصولات آرایشی، جزیره‌های مصنوعی، ماده خام معدنی و... شده است.

به اعتقاد اسماعیل کهرم، بوم‌شناس به هیچ عنوان نباید خاک کشور از هر نوع را فروخت. استدلال او در گرانبهابودن خاک، در زمان طولانی تولید آن است. او می‌گوید: ادله کافی وجود دارد که نشان می‌دهد خاک پس از برداشت به کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس فروخته می‌شود. آنها با خاک ایران در حاشیه خلیج‌فارس، جزیره نخیلو می‌سازند و با این کار در درجه اول جریان آب را در خلیج‌فارس که خلاف عقربه‌های ساعت است برهم می‌زنند. جریان آب، علاوه بر تعدیل دمای آب، باعث جابه‌جایی جمعیت آبزیان و مواد غذایی آنها می‌شود. در درجه دوم آنها از خاک ایران برای بهره‌برداری از فلزات موجود در خاک استفاده می‌کنند. از آنجایی که جزایر این کشورها مرجانی و حاوی کربنات کلسیم است، کشاورزی در آن ممکن نیست. آنها با خاک ایران برای خود زمین کشاورزی می‌سازند؛ زمینی که 400 تا 800سال ایجاد آن طول می‌کشد.

8دلار برای هر کامیون خاک بلوچستان

در مناطقی مانند بلوچستان، آنچه از تبعات برداشت و تجارت خاک باقی می‌ماند، بستری است که دیگر حیات در آن شکل نمی‌گیرد. اسماعیل کهرم، بوم‌شناس می‌گوید: در مناطقی که خاک برداشت می‌شود سنگی برجای می‌ماند که به آن «مارن» می‌گویند. این سنگ شبیه به سنگ مرمر است و نمی‌توان روی آن کشاورزی کرد. در منطقه نوبندیان نزدیک شهر کنارک استان سیستان و بلوچستان، برداشت خاک به اندازه‌ای زیاد بوده که به سنگ مارن رسیده‌اند. کشاورزان زیادی از شرایط موجود به مسئولان شکایت برده‌ و استشهادیه امضا کرده‌اند. چون با برداشت خاک نه‌تنها کشاورزی منطقه نابود شده، که مسیر رودخانه‌ها نیز تغییر کرده است. خاک منطقه نوبندیان هم به قیمت 8دلار برای هر کامیون به کشور امارات فروخته می‌شود.

این متخصص که از نزدیک شاهد برداشت خاک در بلوچستان بوده است، می‌گوید: طبیعت خاک را مستقیم ایجاد نمی‌کند و 400 تا 800سال کار شبانه‌روزی ابر و باد و مه و خورشید و فلک است که بستر سنگی زمین را تبدیل به یک بند انگشت خاک حاصلخیز می‌کند و ما اکنون محصولی را که 12هزار سال طول کشیده تا تبدیل به زمین کشاورزی شود، به اسم برداشت خاک صنعتی، می‌فروشیم. درون هر خاک می‌توانید مواد معدنی روی، منیزیم، سرب و... بیابید. درون همین خاک 30سانتی‌متری در زمین‌های کشاورزی است که میکروارگانیزم‌هایی وجود دارد که باعث رشد گیاهان می‌شود، و الا در سنگ خارا و معدنی که دانه سبز نمی‌شود. هر کجا هم که خاک بهره‌برداری شود به محیط‌زیست کره زمین آسیب وارد می‌شود.

او در مورد تجارت خاک مناطق جنگلی نیز که این روزها فراگیر شده است، می‌گوید: خاک جنگل در همان اقلیم‌های جنگلی کارکرد دارد. خاک جنگل به‌دلیل رطوبتی که دارد و جانورانی مثل کرم و حلزون و هزارپا که در آن زندگی می‌کنند، ارزشمند است و کسی که مثلا در تهران آن را برای باغچه یا گلدان خریداری می‌کند در واقع برای آشغال پول می‌دهد، چون پس از 2روز تابش آفتاب دیگر این خاک آن خاصیت و کارکردی که در جنگل دارد را نخواهد داشت.

تعلل در اجرای قانون حفاظت از خاک

سالانه در هر هکتار، حدود ۱۶تن خاک کشور فقط از طریق فرسایش خاک از بین می‌رود. استفاده بی‌رویه از سموم کشاورزی و پساب‌های شهری و صنعتی نیز توان خودپالایی خاک را از بین برده است؛ به‌طوری که به اعتقاد متخصصان، نخستین معضل زیست‌محیطی در کشور پیش از مسئله آب، از بین رفتن خاک و کیفیت آن است.

حبیب خداوردی‌لو، عضو هیأت علمی دانشگاه ارومیه و متخصص علوم خاک، امیدوار بود با تصویب قانون حفاظت از خاک، اوضاع حفاظت از خاک ایران بهبود یابد، ولی کندی فرایند اداری برای اجرای قانون، این مسیر را طولانی کرده است.

او می‌گوید: طبیعت توان مشخصی برای تولید خاک دارد. در سایه بی‌توجهی به خاک و این طرز تلقی که خاک به وفور یافت می‌شود و تباهی‌ناپذیر است، به روش‌های مختلف در حال از دست دادن خاک کشور هستیم.

به گفته او، شرایط محیط‌زیستی ایران به‌دلیل قرارگرفتن در محدوده خشک و نیمه‌خشک زمین، شکننده و آسیب‌پذیر است و در نتیجه، به‌دست آوردن خاک عملا بسیار دشوار است. صادرات خاک در قالب مواد معدنی یا سیمان و... نیز درد را دوچندان کرده است.

خداوردی‌لو تأکید می‌کند: قبل از تصویب لایحه حفاظت از خاک، منع قانونی برای برداشت خاک در کشور وجود نداشت، اما هم‌اکنون قانونگذار صادرات و فروش خاک را به هر عنوانی از مرزهای کشور ممنوع اعلام کرده و انتظار می‌رفت که بخش اجرایی کشور این قانون را به سرعت اجرایی کند که متأسفانه تاکنون چنین نشده است.